Het Europese Economische en Sociale Comité concludeert na een gedegen analyse dat het machtsmisbruik van supermarktketens problematische vormen aanneemt.  De relatie tussen de voedselleveranciers en grote detailhandel is verstoord. In veel Europese landen is het marktaandeel van een beperkt aantal supermarktketens zo’n 85%. Er wordt gesproken van een oligopolie en wijdverspreide praktijken van machtsmisbruik. Dat gaat ten kosten van de consument en de toeleveranciers. Het EESC roept de Commissie daarom op om daar paal en perk aan te stellen en het machtsmisbruik aan te pakken.
 
De zelfregulerende mechanismen hebben hun doel gemist en dus wordt opgeroepen om een regulerend kader te scheppen om eerlijke concurrentie te bevorderen. In dat verband wordt de vorming van producentenorganisaties genoemd, maar wordt tegelijk geconstateerd dat overheden die vaak tegenwerken. Volgens de EESC zijn lidstaten vaak te veel gericht op hun nationale productie en wordt er te weinig rekening gehouden met de internationale context.
 
In de voorstellen voor het nieuwe GLB is de erkenning van producentenorganisaties opgenomen om tegenwicht te bieden in de keten. Er mogen afspraken gemaakt worden om de productie te plannen en aan te passen aan de vraag. Het gaat daarbij expliciet om zowel de kwaliteit als de kwantiteit. Ook mogen er afspraken gemaakt worden over geconcentreerd aanbieden van product op de markt. De machtspositie van de leveranciers zo wordt versterkt in relatie tot de levensmiddelenindustrie, maar zeker ook de supermarktketens. Het gaat nog om voorstellen, maar de intentie is wel om de positie van primaire producenten te versterken.
 
Juist dit onderdeel van de GLB voorstellen krijgt geen steun van onze overheid. Daarbij gaat het niet alleen om het algemeen verbindend verklaren van ondermeer teeltvoorschriften en het verdelen van de kosten voor onderzoek. In die zin lijken de producentenorganisaties in de voostellen te veel op onze productschappen en die gaat het kabinet juist afschaffen. Het gaat daarbij ook om de vrije mededinging. Onlangs heeft een functionaris van de NMa, zich daarover nog publiekelijk uitgelaten. De redenatie was dat ons land niet gebaat is bij de erkenning van producentenorganisaties en dat vrije mededinging in het belang is van onze economie, de primaire producenten in ons land en de consument.
 
Een aantal jaren geleden organiseerde de Tweede Kamer rondetafelgesprekken over het functioneren van de voedselketens. Aan het eind van het verhaal werd geconcludeerd dat er verschil in marktmacht is, maar dat er geen aanleiding was om daar aanvullend beleid voor te ontwikkelen. Dat is ook niet eenvoudig: vrije marktwerking en deregulering van de markt wordt al jarenlang nagestreefd. De agrarische export steeg in 2011 met 9% ten opzichte van 2010, terwijl het aandeel van de primaire producent werd gehalveerd van 12% naar 6%. Dat zei toen iets over de scheve machtsverhoudingen in de keten en dit EESC rapport doet dat weer. Misschien toch nog maar eens goed kijken hoe het werkt, want aan de volatiliteit van de vrije markt en het machtsmisbruik in voedselketens kleven voor velen grote nadelen.
 
Jeroen Kloos, 22 februari 2013.