Bestuiving is de overdracht van stuifmeel uit de meeldraden naar de stamper waardoor een vrucht zich kan ontwikkelen. In de appelteelt is kruisbestuiving nodig, dat wil zeggen dat bevruchting alleen slaagt na bestuiving tussen verschillende rassen. Dat de bij een belangrijke rol speelt bij bestuiving staat buiten kijf maar hoe groot die rol precies is, is niet exact vast te stellen. Die is ook ieder jaar weer anders. Het is de kunst van de teler om de omstandigheden steeds goed te ‘lezen’ en zo optimaal gebruik te maken van bijen voor een goede productie.
 
Het weer
De weersomstandigheden tijdens de bloei vormen een belangrijke factor. Nachtvorst beïnvloedt de bloemkwaliteit, zonnig weer met 20º C zorgt voor snelle bloei, regen en lage temperaturen voor trage bloei en verder draagt de wind bij aan bestuiving. Dan is er ook het ‘beurtjaareffect’, ofwel dat een jaar van hoge productie vaak wordt gevolgd door een minder jaar met een lagere kwaliteit bloesem. Uit kooiproeven blijkt dat bijen zorgen voor de beste vruchtzetting. Bij trage bloei, door bijvoorbeeld een regenachtig en koud voorjaar, kunnen bijen het verschil maken door de overdracht van stuifmeel te verbeteren en zo alsnog te zorgen voor een goede vruchtzetting.
 
Bijen perfect geschikt voor grootschalige teelt
De Nederlandse appelteelt wordt steeds grootschaliger. Bedrijven van 40 - 50 hectare zijn geen uitzondering meer. De invloed van natuurlijke bestuiving door wilde hommels of solitaire bijen is dan nog minimaal. Professionele inzet van bijenvolken zet wel zoden aan de dijk; bijen ondersteunen grootschaligheid. De helft van alle Nederlandse fruittelers gebruikt bijen voor de bestuiving als een soort verzekering. Onder vrijwel alle omstandigheden is er toch een relatief goede vruchtzetting en hogere productie. Dit kan economisch zeer gunstig uitpakken als de prijs voor appels hoog is door weinig aanbod.
 
Appelbloesem aantrekkelijk voor bijen
De nectar van appelbloesem bestaat voor 45% uit suiker en de bloemen leveren veel stuifmeel. Aantrekkelijk voor de bij en dus voor de imker, die bij goede weeromstandigheden appelbloesemhoning kan winnen. Voor de teler betekent het dat de bloesem goed bevlogen wordt waardoor bestuiving en vruchtzetting zeker worden gesteld.
 
Gewasbescherming
De risico’s van gewasbeschermingsmiddelen staan vermeld op de etiketten. Fungiciden en herbiciden zijn meestal ongevaarlijk voor bijen en kunnen dus gedurende de bestuivingsperiode gewoon worden ingezet. Het is raadzaam dit alleen te doen in de ochtend of avond om toch de bijenvlucht niet te verstoren. Insecticiden zijn meestal wel schadelijk voor bijen.
Middelen die gevaarlijk zijn voor bijen mogen alleen worden toegepast nadat alle bloemen zijn uitgebloeid, want als er bloemen aanwezig zijn kunnen er altijd bijen uit de omgeving op deze bloemen foerageren.
 
Tips en weetjes
Waar kun je als appelteler op letten als het gaat om 1) inzet van bijen en 2) de bescherming en ondersteuning van bijen?
-  Voor een goed bloemenbezoek en daarmee een goede bestuiving in de appelteelt zijn 2 bijenvolken per hectare nodig.
-  Maak goede afspraken met de imker. Het is raadzaam om dit voor een langere termijn te doen. Het belang van de imker is ook honingwinning en daarom kan hij er voor kiezen om zijn bijenkasten te plaatsen bij bijvoorbeeld wilgen of koolzaad. Met goede wederzijdse afspraken voor de lange termijn bent u ieder jaar verzekerd van de levering van bijenvolken voor professionele bestuiving.
-  Plaats bijenkasten zoveel mogelijk aan de randen van de percelen. Bijen hebben dan het meeste overzicht en kunnen zich goed oriënteren. Er kunnen gerust 3 à 4 volkeren bijelkaar staan. Dat is zelfs gunstig als de temperatuur op de grens ligt van wel/niet uitvliegen; als er dan 1 gaat, gaan ze allemaal los. Let er op dat de vliegopening van de bijenkasten op het zuiden is gericht en dat de kasten een stuk boven de grond staan.
-  1 bij bezoekt wel 70 tot 80 bloemen per uitvlucht.
-  Gun de bijen rust na transport. Door het schokken tijdens de rit in de bestelbus of aanhanger zijn ze geïrriteerd en hebben ze even tijd nodig om tot rust te komen. Voldoende rust voorkomt het verloren gaan van bijen.
-  Niet elke bloem hoeft te worden bestoven. Als de eerste bloemen al goed bestoven zijn, kan worden gedund. Eventueel met chemische dunningsmiddelen.
-  Paardenbloemen zijn geen concurrent voor appelbloesem. De paardenbloem produceert voornamelijk in de ochtenduren nectar en stuifmeel, ’s middags gaan de bijen dan ‘lunchen’ met appelbloesem. Laat paardenbloemen dus gerust staan, bijen zijn er blij mee en u draagt zo bij aan de vitaliteit van de bijenvolkeren.
-  Hoe meer vocht, hoe meer nectar. Hierdoor kan onder droge omstandigheden het bloembezoek door bijen worden gestimuleerd. U kunt de bijen sturen door met druppelaars uw perceel vochtig te houden.
-  De bij is de stilist onder de bestuivers. Hij vliegt alleen als de omstandigheden voor bloei gunstig zijn. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld hommels die ook al naar bloemen gaan als het stuifmeel nog niet rijp is. Bloemen kunnen hierdoor beschadigd raken. Dit gaat ten koste van de kwaliteit.
-  Tijdens de bloei van appels bestaat een bijenvolk uit ongeveer 20.000 bijen die gezamenlijk per dag 12 miljoen bloembezoeken afleggen. Ter vergelijking: een hommelvolk bestaat uit maximaal 300 hommels die 900.000 bloemen bezoeken per dag. Een bijenvolk is 3 keer zo duur als een hommelvolk, maar wel ruim 13 keer zo effectief.
-  Let op in verband met kruisbestuiving dat u geschikte appelrassen bijelkaar zet. De bloesem moet vrijwel identiek zijn, vanwege de bloemvastheid van bijen per uitvlucht.
-  Kruisbestuiving gaat gewoon door in de bijenkast doordat stuifmeel blijft kleven aan de haren van bijen en deze bijen de volgende uitvlucht weer appelbloemen bezoeken.
-  Appeltelers kunnen groenstroken inzaaien met witte klaver om bijen ook in de zomer van voldoende voedsel te voorzien. Gerooide percelen zouden kunnen worden ingezaaid met phacelia, Afrikaantjes of andere groenbemesters als bijdrage aan een gezonde bijenstand.
In de factsheet ‘Bestuiving van appels’ vindt u deze informatie makkelijk uitprintbaar.